Ik dacht altijd dat mijn ogen dienden om te kijken. En dat wat je zag vervolgens in je hersenen vertaald werd in een beeld. Maar, het blijkt toch anders te gaan. Onze hersenen vormen steeds een beeld van wat ze denken te zien. Kijken gebeurt dus op de automatische piloot. Alleen als er verschillen zijn tussen verwachting en werkelijkheid, kijken we om te checken hoe het precies zit.
Hoe ik dacht dat we keken
Dit is het beeld van kijken dat we hebben. Je ziet een boom, je ogen draaien dit beeld om en je hersenen zetten eum weer recht. En dat is alles wat hersenen doen. Onze ogen kijken, onze hersenen corrigeren.
De werkelijkheid is eigenlijk veel gekker. We kijken niet met onze ogen, maar met onze hersenen. We interpreteren de hele dag wat we zien.We zien iets in het gras, het is mooi weer en het iets is bruin met een beetje oranje. Dan zeggen onze hersenen: dat is een vlinder. Later blijkt het een aftandse, oude appel te zijn.
Veel doen we op de automatische piloot. Autorijden is daar een goed voorbeeld van. Als ik ga nadenken, hoe het nog maar werkt, weet ik opeens niet meer waar de rem zit. Terwijl ik nooit moeite heb om automatisch te remmen als nodig. En de route die ik (bijna) dagelijks rijd, rijd ik ook op de automatische piloot. Ik kijk vaak niet naar de borden en wat er verder om mij heen gebeurt. Mijn hersenen weten de weg. En ik dagdroom ondertussen.
Tot er iets onverwachts te zien is. Er steekt plotseling iemand over. Dan pas let ik weer op en kijk om me heen.
Hoe we werkelijk zien
Ik heb net het boek Helgoland van Carlo Rovelli gelezen. Het is een boek over kwantumfysica. Een boek over het ontstaan van deze theorie en de gevolgen er van. Want dat deze theorie veel impact heeft op ons leven lijkt me duidelijk. Zonder kwantumtheorie geen computers, geen kernenergie/kernbom, maar ook geen beter inzicht in onze hersenen. Het zorgt voor een geheel nieuwe kijk op de wereld. Vaak totaal niet te begrijpen, maar gelukkig af en toe wel.
Ons visuele systeem = hoe we werkelijk kijken
Hij eindigt het boek met een hoofdstuk over ons visuele systeem. “Hoe slagen we er in om in één oogslag te weten dat hier voor ons een boek of een kat ligt?”, schrijft hij.
Hij geeft aan dat het voor de hand zou liggen, dat onze ogen ligt opvangen en dit zenden naar de hersenen en dat er verschillende neuronen zijn voor kleur, lijnen, vormen, etc. en zo wordt duidelijk wat we zien: die kat.
Maar het blijkt precies andersom te gaan. De meeste signalen lopen niet van onze ogen naar onze hersenen, maar van onze hersenen naar onze ogen.
Onze hersenen verwachten iets te zien op basis van wat eerder gebeurd is. Ze voorspellen kortom. Alleen als er een verschil waargenomen wordt tussen waarneming en voorspelling, wordt vanuit de ogen een signaal verstuurd, van deze discrepantie.
Rovelli schrijft in Helgoland: “Wanneer we om ons heen kijken, zijn we niet echt aan het ‘observeren’: we zijn eerder een beeld van de wereld aan het fantaseren op basis van wat we al wisten (verkeerde vooroordelen inbegrepen); onbewust speuren we naar eventuele discrepanties en indien nodig proberen we het beeld te corrigeren.”*
Als we beter willen leren waarnemen, zullen we ons dus vaker bewust moeten zijn van de verschillen tussen wat we verwachten en wat we zien. En zo werkt wetenschap ook: we hebben een theorie, die toetsen we. Klopt de theorie niet (meer), omdat er discrepanties zijn, dan moeten we de theorie aanpassen.
We zouden dit systeem van het toetsen van een theorie aan de werkelijkheid ook kunnen gebruiken om beter waar te nemen.
Toets dus vaker of dat wat je verwacht wel klopt met de werkelijkheid!
