Vandaag ben ik op speurtocht geweest in mijn eigen raadszaal. We hadden een ingelaste raadsvergadering. Ik hoefde het woord niet te voeren dus kan mijn aandacht richten op hoe de cultuur is in de raadszaal.

Beetje raar en kaal, zo ziet de raadszaal er nu uit. Natuurlijk, het plafond blijft prachtig (zie hierboven). Maar de stoelen staan allemaal minstens 1,5 meter uit elkaar, we zitten dus ver uit elkaar. Er staan extra tafels in het midden waar ook raadsleden zitten. Raar en kaal die raadsvergaderingen. En er mogen maar 30 mensen in de zaal. De pers zit thuis, het publiek zit thuis. En alleen de wethouders die gaan spreken zitten in de zaal (de anderen zitten op het balkon).

Voordat we beginnen

Het handenschudden, een heel belangrijk ritueel in onze raad, gebeurt niet meer. We gingen vroeger allemaal keurig collega-raadsleden, ambtenaren, wethouders, pers en publiek langs om ons voor te stellen of een hand te geven. Vaak met een kletspraatje.

Nu gaat het dus anders. De een gaat meteen zitten en zoekt geen contact. De ander praat nog gezellig met iedereen. We doen wel ons best om anderhalve meter afstand te houden, maar dat blijft lastig.

De vergadering begint

De burgemeester, als voorzitter van de raad, opent de vergadering. En heet iedereen welkom. Hij begint met het ‘vaststellen van de agenda’. Een moment dat er nog gesleuteld zou kunnen worden aan de onderwerpen die op de agenda staan voor deze raad. Ook de volgorde van onderwerpen kan hier nog aangepast worden. Als je iets wilt veranderen zal hierover gestemd worden en alleen bij een meerderheid van stemmen krijg je je zin.

Niemand wil iets veranderen aan de agenda. Er staan normaal nog allerlei andere standaardzaken op de agenda, zoals mededelingen van het college, vragenrecht raadsleden en het vaststellen van de notulen van de vorige vergadering. Maar dit is geen normale vergadering, het is een extra vergadering omdat we de vorige keer geen tijd meer hadden om het debat over het Sociaal Domein af te maken [bfwk_if text='normaal zou dit doorschuiven naar de volgende vergadering maar die zitten al helemaal vol.'].

Het debat

Het lastige van gemeentelijke politiek is, dat de partijen helemaal niet zo van elkaar verschillen. Althans niet in onze gemeente. Wij kennen geen extreme partijen (niet extreem links, christelijk, rechts of conservatief). We zitten allemaal rond het midden. Dus debatten zouden heel simpel moeten zijn. Het omgekeerde is het geval, want hoe kan je je anders onderscheiden?

Onze debatten zijn daardoor langdurig en langdradig. Niet gemeen, niet fel. Nee, we proberen elkaar alleen maar te vangen op woorden. Ook vliegen afvangen is een favoriete bezigheid. En daar kunnen we dus uren mee bezig zijn. Voor een buitenstaander soms niet te volgen. Maar wel leuk om te doen.

Worden de besluiten er beter van? Lang niet altijd. Maar iedereen voelt zich wel gehoord** en dat is ook iets waard in deze vorm van democratie.

Op zoek naar symbolen (van macht).

• Kleding:

In de gemeenteraad ziet de een er beter gekleed uit dan de ander. Sommige mensen doen echt hun best om er goed uit te zien: zo geef je aan dat je het serieus neemt. Anderen komen in hun oudste kloffie om zo te laten zien dat je een-van-ons bent. Het is niet zo dat de best geklede ook het hoogst in rang staat. Eigenlijk kan je aan kleding niet zien wie er baas is.

Er is wél een relatie tussen kleding en hoe ‘volks’ de partij is. De plaatselijke partijen lopen in spijkerbroek en fleecetrui. De landelijke partijen vaak wat netter. Hoe linkser hoe slordiger? Ook die link zie ik niet helemaal.

• Taal:

Ook aan het taalgebruik is niks af te leiden. De belangrijkste man in onze raadszaal gaat in het plat Drents over als hij wat opgewonden is (gespeeld of echt?). Verder spreken de meeste mensen ABN. Er wordt weinig gevloekt, gescholden, platgepraat of juist bekakt gepraat.

• Opleiding, kennis, kennissen:

Onze raadsleden zijn behoorlijk hoog opgeleid. We hebben in ieder geval 1 doctor, een stuk of wat juristen, accountants, leraren en een antropoloog in de raad. En twee ex-slagers (toevallig de 2 voormannen van de grootste partijen). Ook het college heeft met 2 doctors, een accountant en een bijna drs een hoog opleidingsniveau. Over bepaalde onderwerpen, zoals gemeentefinanciën en ruimtelijke ordening, is veel kennis aanwezig. Maar niet altijd eerlijk verdeeld over alle partijen. Er zijn een aantal partijen die qua kennis zeer zwak zijn.

Opleiding zegt niks in de politiek. Kennis is wel belangrijk. Niet alleen snappen hoe het spel in elkaar zit, maar ook begrijpen wat onze positie als raad is. Heb je deze kennis, dan kom je meteen hoger in de ranking.

Wat ook goed is, is weten wat er speelt in de gemeente. Zo kun je onderwerpen in de raadsvergaderingen inbrengen en de agenda bepalen (heel belangrijk in gemeentepolitiek).

• Andere symbolen van macht:

Woordvoering.

Een heel belangrijke manier om je machtpositie uit te drukken (en te bestendigen) is hoeveel je aan het woord bent én of je als eerste of laatste het woord krijgt.

Deze vergadering ging vooral over de kadernota Sociaal Domein. Een collega van mij weet hier heel veel van en stopt er ook veel tijd in: hij was veel aan het woord en werd eigenlijk niet geïnterrumpeerd (ook een vorm van macht). In dit dossier staat hij hoog in de pikorde.

De VVD (als één na grootste partij) is  de grote baas in de raad. Hun wil is (vaak) wet en de meeste partijen zijn bang voor ze (soms terecht, soms niet). Deze partij voert veel het woord en wordt eigenlijk altijd genoemd in krantenartikelen over onze gemeente.

Toch hoeft het niet zo te zijn dat een partij die veel het woord voert ook veel te vertellen heeft.

Hindermacht (schorsen, tegenstemmen, etc.)

Een vreemde eend in de bijt is wel de hindermacht. Een vorm van machtuitoefening die je positie in de raadszaal sterker kan maken, maar niet altijd als cooperatief wordt gezien. Schorsen om te overleggen kan een discussie doodslaan of een andere kant op buigen. Het vestigt in elk geval de aandacht op jouw partij. Dit geldt ook voor (veelvuldig) tegen stemmen. Er is momenteel één partij die hier veel gebruik van maakt. Het is een vorm van machtgebruik, maar of het op de lange termijn gaat helpen vraag ik mij af (dit zeg ik ook een beetje als politicus/belanghebbende en niet meer als neutrale antropoloog).

Nog een symbool van macht: De magneet

Waar ik nog over na zit te denken is de ‘magneetmacht’. Er zijn mensen die een soort magneet zijn: iedereen vraagt hen om raad, wachten op hun oordeel en willen graag in hun nabijheid zijn. Dus zeker tijdens schorsingen zou je dit moeten zien: kluitjes mensen bij een ‘magneet’. Gisteravond is me dit niet opgevallen. Maar dat betekent niet dat ze er niet zijn.

Sociogram

De mensenmagneet is ook zichtbaar in een sociogram. Hierboven zie je er een voorbeeld van.  Het helpt je om inzicht te krijgen in wie met wie omgaat en dus hoe de verhoudingen zijn tussen raadsleden en partijen.

Nu is het niet zo dat je voor elk willekeurig onderwerp dezelfde sociogram kunt tekenen.

Bij onderwerpen in het sociaal domein liggen de verhoudingen heel anders dan bij bijvoorbeeld financiën of ruimtelijke ordening.

Gisteravond maakte ik mee dat bij het debat over het Sociaal Domein VVD en GroenLinks lijnrecht tegenover elkaar stonden, terwijl bij de behandeling van een ander onderwerp zij het (als enigen) roerend met elkaar eens waren.

Bij gemeentepolitiek moet je altijd in het achterhoofd houden dat de vriend van vandaag de tegenstander van morgen kan zijn en andersom. Dreigen met moties van treurnis of wantrouwen mag, maar ze indienen is iets anders. Je moet relaties nooit kapot maken.

Dit is deel 1 van de Politieke Speurtocht bij een raadsvergadering. Het is niet gemakkelijk om de signalen van macht en ranking te zien in een raadsvergadering. Waar mensen zitten, hoe ze praten, wat ze zeggen en hoe ze er uit zien zegt niks of weinig over hun machtspositie. Zelfs hoeveel mensen praten en interrumperen zegt vaak niets over hun machtspositie. De mensenmagneet (naar wie loopt iedereen als er geschorst wordt) en het doen van ordevoorstellen is wel een manier om macht op te eisen. Een sociogram maakt veel duidelijk over wie met wie samenwerkt en hoe de verhoudingen in de raad liggen. Wel kan deze per onderwerp verschillend zijn.

De volgende keer heb ik het over vrouwen-mannen. En over jong/onervaren versus ouwe stomp. Ook vertel ik wat er tijdens een schorsing gebeurt (want daar gebeurt het). En meer over rituelen.